Your description goes here

شنبه, ۱۶ فوریه ۲۰۱۹
شنبه, ۲۷ بهمن ۱۳۹۷
  • برگ نخست
  • مقالات
  • معرفی آثار
    • کتاب
    • فیلم
    • موسیقی
  • نگاه دیگر
  • نقد و بررسی
    • نقد و بررسی خودمان!
    • نقد و بررسی کتاب
    • نقد و بررسی فیلم
    • نقد و بررسی موسیقی
  • اخبار
  • ارتباط با ما
    • درباره ما
    • تماس با ما
    • اهداف و قوانین وب‌گاه
  • رنگ دلخواه وب‌گاه
    • قهوه ای
    • سبز
    • خاکستری

نگاه دیگر

پرداختن به یک پارادوکس: نهضت آزادی تلاشی محافظه‌کارانه یا پاسخی به محافظه‌کاری

بازدید: 5435
  • چاپ
  • ایمیل

دکتر سعید مقیمی

 

1- در حوزه ادبیات سیاسی، محافظه‌کاری Conservatism ازجمله واژه‌هایی است که با تطور معنایی بسیاری مواجه شده است. به‌ویژه آنکه این واژه جدا از مبانی تفکری که می‌توان برای آن متصور بود معطوف به کنش سیاسی مقابله جویانه است. این نکته بدان معنا است که محافظه‌کاری تا حدود زیادی بار معنایی خود را از روند تحولات سیاسی یک جامعه وام می‌گیرد تا آنکه به معنای دقیق کلمه حوزه‌ای از تفکر و کنش سیاسی را بازنمایی کند.

 

به‌گونه‌ای که کارل مانهایم در کتاب معروف «ایدئولوژی و اتوپیا»[i] بر این باور است که محافظه‌کار، آنگاه که اندیشه‌اش بر اثر پیدایش نظریه‌های متضاد دستخوش تحریک و آزار واقع شود، تازه به وجود «عقیده» خودش پی می‌برد، به همین دلیل مانهایم محافظه‌کاری را به‌ویژه در آلمان، واکنش گروه‌ها و طبقات اجتماعی سنتی ازجمله اشراف، دهقانان و کشیشان در خصوص تغییرات سریع و گسترده اجتماعی و سیاسی پس از انقلاب فرانسه می‌دانست. انقلابی که ادموند برک (یکی از پدران محافظه‌کاری) آن را تلاشی ابلهانه برای ایجاد جامعه‌ای نوین از صفر تلقی می‌کرد.

در گستره تاریخی، محافظه‌کاری را در معنای عام آن مخالفت یا مقاومتی در برابر تغییرات و دگرگونی‌های عمیق سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دانسته‌اند. اغلب محققین عامل این تعارض را در عصر جدید در تقابل سنت و مدرنیته دانسته‌اند. از منظر سیاسی و اجتماعی می‌توان شاخص‌هایی چون بدبینی به عقل بشر، نخبه‌گرایی، پای بندی به سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی، تأکید بر حفظ و تداوم و عدم‌تغییر ساحت ارزش‌ها و اعتقادات دینی، پذیرش نابرابری‌های سیاسی و اجتماعی به‌عنوان امری طبیعی، رویکرد پدرسالارانه و قیم مابانه، قدرت متمرکز و حکومتی اقتدارگرا را برای محافظه‌کاری برشمرد.

2- توجه به مطالب یادشده حکایت از آن دارد که در کشور ما که بیش از یک سده است گفتمان آرمان‌گرای «انقلاب» به اشکال متفاوت و از منظرهای گوناگون ایدئولوژیک، جاذبه فراگیر داشته است، خواسته و ناخواسته مفهوم محافظه‌کاری در تقابلی کور و نگاهی تقلیل گرایانه در حد یک دشنام سیاسی تنزل یافته است.

 نهضت آزادی ازجمله جریان‌هایی است که در قبل و به‌خصوص در جریان پروسه انقلاب اسلامی بارها از سوی فعالین سیاسی چپ و راست با گرایش‌های فکری گوناگون و برخی از پژوهشگران مسائل سیاسی و اجتماعی به‌عنوان نیرویی محافظه‌کار و گاه ضدانقلاب معرفی شده است. بدیهی بودن چنین ویژگی از سوی مخالفین نه تنها تازیانه نقد بلکه سیاست حذف این گروه را از سوی فعالین و منتقدین رادیکال به دنبال داشته است. دلایل توجیهی چنین نگاهی مستند است بر اتفاقات و مواضع ماه‌های نخستین انقلاب و عدم همراهی اعضای نهضت آزادی با سیاست‌ها مواضع انقلابی زمانه خود.

این نوشتار تنها درصدد است در این مجال کوتاه پیش‌فرض پذیرفته‌شده در این چند دهه را مبنی بر محافظه‌کاری نهضت آزادی از سوی نیروهای رادیکال مذهبی یا نیروهای انقلابی مسلمان با یک علامت سؤال جدی مواجه کند. (در نوشتاری دیگر به بررسی مبسوط این علامت سوال خواهیم پرداخت.)

در صورتی که گفتمان انقلابی توده و برخی از رهبران آن را شاخصی برای این ارزیابی قرار دهیم، با کنار زدن غبار سخت سیاست زدگی مفرط زمان، و بذل توجه و سنجش بیشتر به لایه‌های زبانی و کنش سیاسی بازیگران خرد و کلان عرصه انقلاب درواقع این سؤال مطرح می‌شود، که آیا شاخص‌های عام محافظه‌کاری که بدان اشاره کردیم، با مواضع و اقدامات اعضای نهضت آزادی به‌ویژه دولت موقت هم‌پوشانی دارد یا کنش و مواضع نیروهای به‌ظاهر انقلابی؟

3- آیا جابجایی و وارونگی شاخص‌ها و مواضع و کنش‌های حرکت‌های توده‌ای و شبه پوپولیستی با مواضع و کنش‌های به واقع ترقی‌خواه که عملاً در تقابل با شاخص‌های عام محافظه‌کاری قرار می‌گیرد ما را به‌اشتباه در تحلیل وا‌نداشته است؟ به‌عنوان مثال آیا در یک ارزیابی نادرست و سطحی تمایلات اقتدارگرایانه در کنش‌های توده‌وار و مواضع پوپولیستی را به خطا به‌عنوان روحیه و مواضع انقلابی تبیین ننموده‌ایم و در این رهگذر نهضت آزادی به عدم درک و شناخت و همراهی با این رویکرد انقلابی متهم شده است. در این خصوص اریک فروم در کتاب «گریز از آزادی»[ii] این نکته را یادآور می‌شود که گاه به اشتباه و متأثر از تلاطم‌های زمانه ایستادگی در برابر هرگونه مرجع قدرت به معنای استقلال‌طلبی شدید بیان می‌شود. ظاهر امر آن است که چنین کسانی بر اساس نیروی درونی و درستی و تمامیت وجود به جنگ نیروهایی که راه آزادی و استقلالشان را مسدود می‌کنند می‌روند، غافل از آنکه این نبرد یک نوع مبارزه‌طلبی است، جهدی است که صاحبان خوی قدرت‌گرا برای عرض‌اندام و غلبه بر احساس ناتوانی خویش به پا می‌کنند. فروم بر این امر تاکید دارد کسی که خوی قدرت‌گرا دارد هرگز «انقلابی» نیست و بهتر است او را «طاغی» بنامیم. افراد بسیار و جنبش‌های سیاسی فراوانی وجود دارند که ظاهراً بی‌سبب، از «تغییر طلبی» به قدرت‌گرایی شدید توجه می‌یابند و آنان را که عمیق در قضایا نمی‌نگرند به حیرت می‌اندازند. از لحاظ روان‌شناسی، این‌گونه افراد نماینده کسانی اند که «طاغی» نام می‌گیرند. فروم یادآور می‌شود که قدرت‌گرا شرایطی را که به محدود شدن آزادی انسان منتهی می‌شوند و گردن نهادن در برابر تقدیر را دوست دارد.

4- اینکه از منظر جامعه‌شناختی نیروهای سنتی حاشیه‌نشین و یا طبقات محروم اجتماعی با رویکرد و ارزش‌های سنتی خود بدنه کنش توده‌ای موردنیاز انقلاب را امکان‌پذیر می‌کنند، امری است که از سوی اغلب محققین مورد تائید و تأکید قرار گرفته است. اما این تائید‌ و تأکید بدان معنا نیست که نخبگان و گروه های راهبر جریان انقلاب می‌بایستی باخواسته ها و خاستگاه حرکت‌های توده‌وار همسو شوند. چه بسا متاسفانه برخی گروه ها و افراد بر خلاف مواضع نهضت آزادی با همراهی و گسترش مواضع گروه‌های حاشیه نشین و طبقات محروم اجتماعی جهت تثبیت موقعیت خود و کسب اهرمهای قدرت سیاسی و اجتماعی، عملا به تثبیت و گسترش گفتمان پوپولیستی مدد رسانده اند.

5- میشل فوکو[iii] فیلسوف فرانسوی که خود در مقطعی نظاره‌گر مستقیم انقلاب ایران بوده است درجایی به‌درستی خاطرنشان می‌کند که چیزی به‌عنوان «عوام» بی‌شک در کار نیست، اما چیزی «از جنس عوام» وجود دارد. محافظه‌کاری بدین معنا «از جنس عوام» است. به همین دلیل برخلاف تصور رایج گفتمانی از قدرت و سیاست که خود را معطوف و ملزم به رفتار توده‌وار نمی‌کند نه تنها امکان تغییر واقعی را در مناسبات سیاسی و اجتماعی فراهم می‌کند، بلکه تنها در این بستر است که درنهایت امکان گذر از مواضع و کنش محافظه‌کارانه در اختیار جامعه قرار می‌گیرد.

با توجه به مطالب یاد شده به نظر می‌رسد طرح مجدد این سؤال ضروری است که آیا مواضع و کنش نهضت آزادی را می‌بایستی تلاشی محافظه‌کارانه یا پاسخی به محافظه‌کاری دانست؟



[i] - کارل مانهایم -ایدئولوژی و اتوپیا مقدمه‌ای بر جامعه‌شناختی شناخت – فریبرز مجیدی، تهران: سمت، 1380 ص 300

[ii] - اریک فروم- گریز از آزادی – عزت‌الله فولادوند، تهران: مروارید 1370 ص 181

[iii] - آلتوسر و دیگران - نام‌های سیاست – مراد فرهاد پور و دیگران، تهران: بیدگل، 1392 ص 346

 

 

 

 

  • قبلی
  • بعدی

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

ارسال
لغو
JComments

جدیدترین مطالب

سیدمصطفی خمینی؛ قتل یا درگذشت طبیعی؟

سیدمصطفی خمینی؛ قتل یا درگذشت طبیعی؟

25.08.1397
هر چه زمان می‌گذرد احتمال غیر طبیعی بودن درگذشت چهره‌هایی چون مصطفی خمینی، شریعتی، آل‌ احمد، تختی و صمد بهرنگی...
آمارنامهٔ اقتصاد ایران در آستانهٔ جنگ جهانی دوم / ناصر پاکدامن

آمارنامهٔ اقتصاد ایران در آستانهٔ جنگ جهانی دوم / ناصر پاکدامن

19.08.1397
مقدمه* ایرانیان در آغاز فرایند مدرنیزاسیون هنوز آگاهی دقیقی از توانمندی‌های اقتصادی بالفعل و بالقوهٔ خود نداشتند. بر اساس برآورد ویلم...
یادداشت‌های یک اقتصاددان درباره‌ی ایران (عصر مظفرالدین شاه)

یادداشت‌های یک اقتصاددان درباره‌ی ایران (عصر مظفرالدین شاه)

19.08.1397
 ژوزف رابینو - ترجمهٔ احمد سیف   متن سخن‌رانی در انجمن سلطنتی آمارگران در 23 آوریل 1901 (عصر مظفرالدین شاه) در آغاز...
رضا براهنی و مفهوم تعهد در ادبیات

رضا براهنی و مفهوم تعهد در ادبیات

26.06.1397
منا طالشی ادبیات ایران، در دهه‌های سی تا پنجاه، صبغه‌ای سیاسی، اجتماعی دارد و روشن‌فکر ایرانی جبهه‌ای ضد غرب و ضد...
زمامداری تقیه گستر یا حکومت مندی لیبرال؟

زمامداری تقیه گستر یا حکومت مندی لیبرال؟

10.04.1397
دکتر نیکو سرخوش پرداختن بــه مفهومی همچون تقیه کــه از باورهای فقهی و کلامی شــیعیان اســت اقدامی خطیر به نظر می‌رسد.
اساطیر اصلاح طلبانه

اساطیر اصلاح طلبانه

07.04.1397
اساطیر اصلاح طلبانه آرش حیدری       فهم رابطۀ دولت ملت در ایران در دم و دستگاه فکری خاصی متصلب شده است.
دانشگاهیان و پویش علیه فساد

دانشگاهیان و پویش علیه فساد

17.04.1396
آتشی که دانشگاه به پا خواهد کرد دکتر جبار رحمانی *   در چند سال اخیر نقدهای جدی متعددی توسط بزرگان علمی کشور...
دولت به مثابه مفتش بزرگ

دولت به مثابه مفتش بزرگ

17.04.1396
پارمنیدسیسم: فهم ماهیت دولت در ایران* دکتر حاتم قادری     «تلاش برای ارائه فلسفه ماهیت و وضعیت دولت مدتی است در ایران...
حقوق و وظایف، در دام تفسیر (معرفی فیلم)

حقوق و وظایف، در دام تفسیر (معرفی فیلم)

03.01.1395
    نام فیلم: مرد غیرمنطقی Irrational Man تاریخ اکران: 2015 سبک: درام, معمایی کارگردان: Woody Allen بازیگران: Emma Stone, Joaquin Phoenix, Parker Posey   آثار وودی آلن...
کنش به‌مثابهٔ کنش

کنش به‌مثابهٔ کنش

01.01.1395
  نیکو سرخوش و افشین جهاندیده* مروری بر واکنش‌ها به نامه جمعی از اهالی قلم در اعتراض به دانلود رایگان کتاب   شرق:...
توسعه یعنی هدیه کتاب به‌جای سررسید

توسعه یعنی هدیه کتاب به‌جای سررسید

01.01.1395
(یادداشت رنانی و بازنشر مقاله نصرالله کسرائیان در باب کتاب‌خوانی در ایران)   سعادت‌آباد جایی است که حیوان‌های ناطق زندگی می‌کنند و...
فرقه دمکرات و حکومت یکساله آن در آذربایجان؛ افسانه اولتیماتوم شوروی به آمریکا

فرقه دمکرات و حکومت یکساله آن در آذربایجان؛ افسانه اولتیماتوم شوروی به آمریکا

01.01.1395
تورج اتابکی*   هفتاد سال از فروپاشی حکومت یکساله فرقه دموکرات آذربایجان می‌گذرد، اما هنوز طرحی جامع و همه‌سونگر از فرجام کارش...
پیدایش نوروز

پیدایش نوروز

01.01.1395
پیدایش نوروز* در باره نوروز و پیدایش آن صدها جستار و کتاب نوشته‌اند، اما اندک کسی به پیوند آن با تمدن...

پربازدیدترین مطالب

  • درآمدی بر تطور سیاست مذهبی صفویه
  • درمانگر قصه گو*؛ در مورد موفقیت آثار اروین یالوم در ایران
  • ساخت یابی روشنفکری دینی، مطالعه موردی مهندس بازرگان
  • زمانی متفاوت؛ فردگرایی و توسعه سیاسی در ایران
  • بازخوانی، تردید و بازسازی برخی پیش فرض‌ها انقلاب اسلامی ایران
  • از هم گسیختگی Detachment
  • منبع شناسی فرهنگ سیاسی ایران

.

  • Home
  • نگاه دیگر
  • پرداختن به یک پارادوکس: نهضت آزادی تلاشی محافظه‌کارانه یا پاسخی به محافظه‌کاری

استفاده از مطالب با ذکر منبع بلامانع است.

کلیه حقوق برای سایت انسان ایرانی محفوظ است. Copyright ©2012-2017

 

Top
Copyright © Youphoto 2019 All rights reserved. Custom Design by Youjoomla.com
نگاه دیگر