انسان ايرانی|Homopersicus
مقالات

علوم سیاسی و سینما

دکتر رحیم خستو

هنر سینما از زمان پیدایش خود نسبتی خاص با فهم سیاسی داشته است. سینما خود متأثر از زمان و مکانی است که در آن متولد می‌شود؛ و در معنا بخشی به مفاهیم و کنش‌های سیاسی نیز موثر است. هرچند پژوهش گران سینما از پذیرش ژانری به عنوان سینمای سیاسی اکراه دارند اما منکر وجوه معانی و مضامین سیاسی و روابط قدرت در آثار سینمایی نیستند. شاید بتوان ادعا کرد با وجود آثار فراوان سیاسی، اگر امروزه ژانر سینمایی سیاسی به رسمیت شناخته نمی‌شود نه گناه سینما و سینما گران، بلکه محصول برج عاج نشینی عالمان علوم سیاسی به ویژه غلبه رویکرد پوزیتیویستی بر مطالعات سیاسی و غفلت از سایر حوزه های معنایی و معرفتی در فهم پدیده های سیاسی بوده است.

تلاش‌های برخی محققین علوم انسانی و روند شکل گیری «مطالعات فرهنگی» و نیاز به نگرش بین رشته ای گامی بود در جهت توجه به حوزه های متفاوت که سعی داشت با رویکردی دموکراتیک، به سخنان دیگری نیز گوش فرا دهد و دانش سیاسی را صرفا در تئوری پردازی های دانشگاهی محصور ننماید. تا بتواند امر سیاسی را بسیار گسترده تر از نظام‌های سیاسی و در پیوند با فرهنگ مطالعه نماید و به نقد و شناخت روابط قدرت در سطح وسیع‌تری بپردازد. و لذا در صدد فهم و کشف کارکرد سیاسی در ساحت هنر و سینما برآمدند. مطالعه و علاقه به ماهیت روابط سیاسی موجود در نظام معنایی و آثار سینمایی اهمیت یافته، و کشف ایدئولوژی که از این طریق تولید یا آشکار می‌شد، اهمیت یافت. و سینما به عنوان دانشی قابل اتکا در جهت فهم پدیده های سیاسی مورد توجه قرار گرفت. تصاویر بامفهوم قدرت پیوندی ناگسستنی دارند. قدرت، تصاویر را شکل و معنا می‌بخشد و می‌تواند برانگیزاننده احساسات باشد و مفاهیم و مضامین، ایدئولوژیک تولید کند.

بسیاری از مکاتب سینمایی و ادبی نسبتی دوگانه بین سینما و واقعیت قائلند و هر کدام را بر شکل گیری دیگری موثر می‌دانند. فیلم نیز همچون سایر آثار هنری رابطه ای بینا ذهنی، میان اندیشه های هنرمند و سایر ساحت‌های اندیشه بوده و متن مولد او در تعامل و کنش با سایر متون است؛ لذا همزمان هم مولد و هم بازتاب دهنده آرزوها، رویاها، ترس‌ها و سرخوردگی‌های اجتماعی و سیاسی یک عصر است.

مطالعات سیاسی باید از شرح پیروزی‌ها و یا ناکامی قدرتمندان پا فراتر گذاشته وسعی نماید با فهم رفتارها و کنش‌های آدمیان و درک اعمال ریز و شیوه زندگی تمدن بشری را مورد مطالعه قرار دهد. جهان بینی پدید آورندگان یک متن را تبیین نماید. معنای یک متن فقط در صورتی قابل کشف است که هنگام تفسیر متن بستر اجتماعی و سیاسی آن را مد نظر قرار دهیم. سینما می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا نماید. فیلم‌ها با اطلاعات دیداری و شنیداری که در خود دارند به عنوان مواد خام مهمی در اختیار پژوهشگر هوشمند قرار می گیرند. از سوی دیگر فیلم‌های داستانی و سینمایی و حتی فیلم‌های عامه پسند سابقه ای مهم از اشتیاق‌ها، وسوسه‌ها و سرخوردگی و رویاهای یک جامعه را به نمایش می‌گذارند. چنین نگرشی دانشجوی علوم سیاسی را به نحوی بهتری برای ورود به جهان معاصر آماده می‌کند.

فیلم‌هایی که می‌توانند سیاسی دیده شوند:  

از میان هزاران اثر با تم سیاسی و اجتماعی و فقدان ژانر تعریف شده سیاسی انتخاب و یا معرفی آثار سیاسی دشوار و یا به احتمال  زیاد  به سلیقه یا خوانش بیننده بستگی پیدا خواهد کرد. در این فرصت صرفا تلاش برای معرفی آثاری است. که در نگاه کارشناسان هنر سینما می‌توانند علاوه بر مضمون سیاسی از ویژگی هنری ارزشمند نیز برخوردار باشند. و البته راقم این سطور نیز با بضاعت اندک خود موفق به دیدن آن‌ها شده باشد. به سینمای ایران در فرصت دیگر پرداخته می‌شود.


مطالب مرتبط

اسلام و دموکراسی در ایران

انسان ایرانی
۱۳۹۳-۱۲-۲۶

تاریخ و سنت ترجمه در ایران

انسان ایرانی
۱۳۹۱-۱۲-۲۲

بازرگان؛ سیاست لیبرال منش و الهیات راست کیش

انسان ایرانی
۱۳۹۱-۰۵-۱۶
خروج از نسخه موبایل