آیا جنبش مشروطه آغازی دارد؟

خوانشی فوکویی از جنبش مشروطه و نقش روشنفکران در آن

دکتر بهرنگ صدیقی *

جنبش مشروطه از چه زمانی آغاز شد؟ آیا می‌توان یک آغاز گاه برای جنبش مشروطه تعیین کرد؟ کدام یک از نیروهای اجتماعی فعال در بستر ایران جرقه این جنبش را زدند؟ این‌ها پرسش‌هایی است که در این مقاله به آن‌ها پرداخته می‌شود. در این راه ضمن مرور مواضع متفاوت روایی و پیوست انگار و گسست انگار و بسگانه انگار به مقوله تاریخ‌پژوهشی و نقد دیدگاه‌های برگسون و برودل و گورویچ، با تکیه به رویکرد تبارشناختی فوکو به جای آغاز جنبش مشروطه از آغازهای جنبش مشروطه سخن خواهیم گفت.

در نهایت با تحلیل گفتمان انتقادی سرمقاله تنها شماره منتشر شده از روزنامه وطن نشان خواهیم داد که یکی از آغازهای جنبش مشروطه همزمان است با پاکیزگی روشنفکران ارگانیک به عنوان نیروی اجتماعی نوپا در مقطع آستانه مشروطه. گرچه اگر شخصیت اصلی روایت تاریخ جنبش مشروطه را به جای روشنفکران، دیگر نیروهای اجتماعی قلمداد کنیم آغاز این جنبش به جای دیگری از تاریخ منتقل خواهد شد.

واژگان کلیدی: جنبش مشروطه، گفتمان روشنفکری ارگانیک، تبارشناسی، گسست انگاری، بسگانه انگاری، مواضع روایی

* استادیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن