دسته: مقالات

اسماعیل فدایی

مقدمه

میرزا یوسف خان مستشارالدوله، پسر حاجی میرزا کاظم از بازرگانان آذربایجان، از رجال سیاسی دوره قاجار، در سال 1239 قمری در شهر تبریز به دنیا آمد. وی در همان شهر به تحصیل ادبیات عرب و علوم دینی پرداخت و به زبان‌های فارسی، عربی تسلط پیدا نمود.

در جوانی به خدمت کنسولگری انگلیس درآمد و چندی بعد از آن استعفا داد و استخدام وزارت امور خارجه ایران شد. در سال 1270 به دلیل آشنایی با امور کنسولی به دستور ناصرالدین‌شاه به مدت هشت سال سرکنسول ایران در حاجی ترخان روسیه شد. چند ماه پس از بازگشت به ایران یک‌بار دیگر به آنجا اعزام شد. در این مرحله بود که به قصد دیدار از سایر نقاط روسیه به مسکو و پترزبورگ رفت. او در این دوره بر یافته‌هایش از اوضاع کشورهای اروپایی افزود. هشت سال اقامت در حاجی‌ترخان، این فرصت را برای او فراهم آورده بود که از نزدیک با نحوه اداره امور روسیه آشنا گردد.

سیری در اندیشه سیاسی محمد نخشب

مهدی راستی*

درآمد: در سال‌هایی که فعالیتِ سیاسی متأثر از استبدادِ پیش از شهریور 1320 بود، نخشب و جمعی از دانش آموزان ملی‌گرا که دوره آخر دبیرستان را سپری می‌کردند به دنبال پاسخ به پرسشِ «چه باید کرد؟» برآمدند. در پاسخ به این پرسش بود که نخستین جمعیت فکری-سیاسی با مضمون و هویت ملی-مذهبی در ایران پس از شهریور 1320 شکل گرفت و دامنه این مضمون تا انقلاب اسلامی و حتی بعدتر نیز کشیده شد. این اجمال سعی دارد شکل‌گیری اندیشه سیاسی نخشب را در یک پیوستار و در سه دوره متمایز تاریخی قرار دهد و در پایان به‌گونه‌ای موجز به ایضاحِ عناصرِ کلیدیِ اندیشه سیاسی نخشب بپردازد.

رضا آذری شهررضایی

رقابت و مقابله سمبلیک بین ایران و عثمانی و ظهور آن در نوع استفاده از پرچم همواره یکی از مضامین تنش بین روابط ایران و عثمانی بود. پرچم شیر و خورشید ایران به‌عنوان نماد ملی-شیعی و پرچم ماه و ستاره به‌عنوان نماد ملی-تسنن عثمانی و استفاده آن در کشورهای یکدیگر تنش‌هایی را در روابط دو کشور ایجاد کرد. یکی از تنش‌های حاد در دوره صدارت میرزا آقاخان نوری رخ داد؛ عثمانی‌ها قصد داشتند پرچم ماه و ستاره خود را در تهران برافراشته و از سوی دیگر اجازه مقابله به مثل به ایران ندهند و سفارت ایران در استامبول حق برافراشتن نداشته باشد؛ میرزا آقاخان نوری به شدت با این عمل عثمانی به مقابله پرداخت و تلاش او منتج به این شد که عثمانی‌ها عقب‌نشینی کنند و در روزهای مهم و ویژه همزمان در بین دو کشور برافراشته شود.

دکتر منصور بنکداریان

پیشینهٔ تاریخی

در اواخر دههٔ 1890، وزارت خارجه لندن آلمان را تهدیدی نسبت به تعادل قدرت در اروپا و نفوذ گستردهٔ امپراتوری انگلستان در دنیا می‌دانست. نگرانی از این تهدید انگلستان را وادار به تجدیدنظر در دیپلماسی خود در سایر مناطق دنیا کرد و عاملی مهم در تصمیم وزارت خارجه انگلستان برای بازنگری در زمینهٔ رقابت با روسیه تزاری شد با آن که این تصمیم برخلاف نظر مقامات انگلیسی حکومت هند بود که تهدید روسیه را نسبت به امنیت هند جدّی می‌شمردند. هدف اصلی وزیر خارجه محافظه‌کار انگلیس لرد لنز داون (Lansdowne)، در اتخاذ این تصمیم جلب حسن تفاهم و دوستی روسیه بود و به همین قصد نیز ابتکار گفت و گو با آن دولت را به دست گرفت.

خوانشی فوکویی از جنبش مشروطه و نقش روشنفکران در آن

دکتر بهرنگ صدیقی *

جنبش مشروطه از چه زمانی آغاز شد؟ آیا می‌توان یک آغاز گاه برای جنبش مشروطه تعیین کرد؟ کدام یک از نیروهای اجتماعی فعال در بستر ایران جرقه این جنبش را زدند؟ این‌ها پرسش‌هایی است که در این مقاله به آن‌ها پرداخته می‌شود. در این راه ضمن مرور مواضع متفاوت روایی و پیوست انگار و گسست انگار و بسگانه انگار به مقوله تاریخ‌پژوهشی و نقد دیدگاه‌های برگسون و برودل و گورویچ، با تکیه به رویکرد تبارشناختی فوکو به جای آغاز جنبش مشروطه از آغازهای جنبش مشروطه سخن خواهیم گفت.