دیرینه شناسی دانش

نویسنده: میشل فوکو

مترجم: نیکو سرخوش و افشین جهاندیده

ناشر: نشر نی 1392

به نظر می‌رسد برخلاف تصور رایج، برجستگی اندیشه و تفکر متفکرین پیشرو نه در پذیرش و یا رد آرای آن‌ها، بلکه در تعاملی اندیشه ورزانه است که ضرورت گفتگو در زمینه‌های مطروحه آن متفکر را به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل می‌کند. بی‌شک فوکو از جمله متفکرین پیشروی است که آرای او ذهن را با امکان گونه‌ای دیگر از شناخت درگیر می‌کند.

اقبال عمومی به فوکو در ایران خوشبختانه با ترجمه آثار او همراه بوده است. این که مهم‌ترین اثر فوکو را چه بدانیم شاید خود محل اختلاف باشد. اما به نظر کتاب «دیرینه شناسی دانش» که نخستین بار در سال 1969 منتشر گردیده حداقل به جهت طرح برخی از نظریات مهم فوکو پیرامون مباحثی چون شناخت، قدرت و گفتمان از اهمیت به سزایی برخوردار است. چه بسا این ویژگی خود یکی از دلایلی باشد که مترجمین خوش‌نام و شناخته شده آثار فوکو را به ترجمه مجدد[1] این کتاب ترغیب نموده است. هر چند فقدان مقدمه‌ای از مترجمین کتاب، امکان صحت این مدعا را فراهم نمی‌کند.

از آنجایی که صرف بازگویی و تکرار نام فوکو در گفتار، (همچون نام بسیاری دیگر از اندیشمندان غربی) امکان هیچ‌گونه شناختی را برای ما فراهم نمی‌کند، خواندن آثار او (از جمله این اثر) را به خود و دیگران توصیه نه، اما پیشنهاد می‌کنم! شاید به این دلیل که برای شناخت خود در دنیای امروز فوکو یادآور این نکته است که «نخست باید کاری سلبی انجام گیرد: خلاص شدن از کل بازی انگاره هایی که هریک به شیوه ی خود، درون مایه پیوستگی را تنوع بخشیده اند….»[2]

به نظر می‌رسد برخلاف تصور رایج، برجستگی اندیشه و تفکر متفکرین پیشرو نه در پذیرش و یا رد آرای آن‌ها، بلکه در تعاملی اندیشه ورزانه است که ضرورت گفتگو در زمینه‌های مطروحه آن متفکر را به امری اجتناب‌ناپذیر تبدیل می‌کند. بی‌شک فوکو از جمله متفکرین پیشروی است که آرای او ذهن را با امکان گونه‌ای دیگر از شناخت درگیر می‌کند.

به راستی فوکو در دیرینه شناسی دانش منادی چه شناخت یا امکان شناختی است و به جستجوی چیست. «دیرینه‌شناسی دانش به جست‌وجوی هیچ آغازی ترغیب نمی‌کند؛ دیرینه‌شناسی تحلیل را به هیچ حفاری یا عمق‌یابی زمین‌شناختی پیوند نمی‌زند. دیرینه‌شناسی در درون‌مایه‌ی عمومی توصیفی دلالت دارد که امر پیشاپیش گفته‌شده را در سطح وجودش مطالعه می‌کند: در سطح کارکرد گزاره‌ای که در آن اعمال می‌شود، در سطح شکل‌گیری گفتمانی که این امر پیشاپیش گفته‌شده به آن تعلق دارد، در سطح سیستم عمومی بایگانی که این امر پیشاپیش گفته‌شده با آن مرتبط است. دیرینه‌شناسی گفتمان‌ها را کردارهایی خاص در عنصر بایگانی توصیف می‌کند.»


  • [1] – ترجمه دیگری از این اثر در سال 1388 توسط نشر گام نو به قلم عبدالقادر سواری منتشر شده است.
  • [2] – ص 33