دکتر رحیم خستو
هنر سینما از زمان پیدایش خود نسبتی خاص با فهم سیاسی داشته است. سینما خود متأثر از زمان و مکانی است که در آن متولد میشود؛ و در معنا بخشی به مفاهیم و کنشهای سیاسی نیز موثر است. هرچند پژوهش گران سینما از پذیرش ژانری به عنوان سینمای سیاسی اکراه دارند اما منکر وجوه معانی و مضامین سیاسی و روابط قدرت در آثار سینمایی نیستند. شاید بتوان ادعا کرد با وجود آثار فراوان سیاسی، اگر امروزه ژانر سینمایی سیاسی به رسمیت شناخته نمیشود نه گناه سینما و سینما گران، بلکه محصول برج عاج نشینی عالمان علوم سیاسی به ویژه غلبه رویکرد پوزیتیویستی بر مطالعات سیاسی و غفلت از سایر حوزه های معنایی و معرفتی در فهم پدیده های سیاسی بوده است.
تلاشهای برخی محققین علوم انسانی و روند شکل گیری «مطالعات فرهنگی» و نیاز به نگرش بین رشته ای گامی بود در جهت توجه به حوزه های متفاوت که سعی داشت با رویکردی دموکراتیک، به سخنان دیگری نیز گوش فرا دهد و دانش سیاسی را صرفا در تئوری پردازی های دانشگاهی محصور ننماید. تا بتواند امر سیاسی را بسیار گسترده تر از نظامهای سیاسی و در پیوند با فرهنگ مطالعه نماید و به نقد و شناخت روابط قدرت در سطح وسیعتری بپردازد. و لذا در صدد فهم و کشف کارکرد سیاسی در ساحت هنر و سینما برآمدند. مطالعه و علاقه به ماهیت روابط سیاسی موجود در نظام معنایی و آثار سینمایی اهمیت یافته، و کشف ایدئولوژی که از این طریق تولید یا آشکار میشد، اهمیت یافت. و سینما به عنوان دانشی قابل اتکا در جهت فهم پدیده های سیاسی مورد توجه قرار گرفت. تصاویر بامفهوم قدرت پیوندی ناگسستنی دارند. قدرت، تصاویر را شکل و معنا میبخشد و میتواند برانگیزاننده احساسات باشد و مفاهیم و مضامین، ایدئولوژیک تولید کند.
بسیاری از مکاتب سینمایی و ادبی نسبتی دوگانه بین سینما و واقعیت قائلند و هر کدام را بر شکل گیری دیگری موثر میدانند. فیلم نیز همچون سایر آثار هنری رابطه ای بینا ذهنی، میان اندیشه های هنرمند و سایر ساحتهای اندیشه بوده و متن مولد او در تعامل و کنش با سایر متون است؛ لذا همزمان هم مولد و هم بازتاب دهنده آرزوها، رویاها، ترسها و سرخوردگیهای اجتماعی و سیاسی یک عصر است.
مطالعات سیاسی باید از شرح پیروزیها و یا ناکامی قدرتمندان پا فراتر گذاشته وسعی نماید با فهم رفتارها و کنشهای آدمیان و درک اعمال ریز و شیوه زندگی تمدن بشری را مورد مطالعه قرار دهد. جهان بینی پدید آورندگان یک متن را تبیین نماید. معنای یک متن فقط در صورتی قابل کشف است که هنگام تفسیر متن بستر اجتماعی و سیاسی آن را مد نظر قرار دهیم. سینما میتواند نقش مهمی در این زمینه ایفا نماید. فیلمها با اطلاعات دیداری و شنیداری که در خود دارند به عنوان مواد خام مهمی در اختیار پژوهشگر هوشمند قرار می گیرند. از سوی دیگر فیلمهای داستانی و سینمایی و حتی فیلمهای عامه پسند سابقه ای مهم از اشتیاقها، وسوسهها و سرخوردگی و رویاهای یک جامعه را به نمایش میگذارند. چنین نگرشی دانشجوی علوم سیاسی را به نحوی بهتری برای ورود به جهان معاصر آماده میکند.
فیلمهایی که میتوانند سیاسی دیده شوند:
از میان هزاران اثر با تم سیاسی و اجتماعی و فقدان ژانر تعریف شده سیاسی انتخاب و یا معرفی آثار سیاسی دشوار و یا به احتمال زیاد به سلیقه یا خوانش بیننده بستگی پیدا خواهد کرد. در این فرصت صرفا تلاش برای معرفی آثاری است. که در نگاه کارشناسان هنر سینما میتوانند علاوه بر مضمون سیاسی از ویژگی هنری ارزشمند نیز برخوردار باشند. و البته راقم این سطور نیز با بضاعت اندک خود موفق به دیدن آنها شده باشد. به سینمای ایران در فرصت دیگر پرداخته میشود.
- CITIZEN KANE -1 همشهری کین 1941 کارگردان: اورسن ولز
- 2-LE DICTATEUR دیکتاتور بزرگ 1940 کارگردان چارلز چاپلین
- IVAN LE TEIIRBLE-3- ایوان مخوف 1930 کارگردان: ایزیشتاین
- PASSION OF JOAN OF ARC-4–مصائب ژاندارک 1927 کارگردان تئودور درایر
- THE TRIAL OF JOAN OF ARC-5–محاکمه ژاندارک 1962 روبر بروسن
- JULIUS CAESAR-6 ژولیو سزار -1953 کارگردان جوزف لئو منکیه ویچ
- LIFE BOAT-7 قایق زندگی 1944 کارگردان: آلفرد هیچکاک
- THE APARTMENT-8 آپارتمان 1961 – کارگردان: بیلی وایلدر
- MONSIEUR VERDOUX-9- مسیو واردو 1947 –کارگردان: چارلز چاپلین
- DOGVILLE-10- داگ ویل (سگستان) 2003–کارگردان لارس فون تریه
- DEATH AND THE MAIDEN-11 –مرگ ودوشیزه 2002 کارگردان: رومن پولانسکی
- LIFE IS BEAUTIFUL-12- زندگی زیباست 1997– روبرتو بنینی
- THE TIGER AND THE SNOW-13ببر وبرف 2005–روبرتو بنینی
- CHINA TOWN-14- محله چینیها– رومن پولانسکی 1974
- MIRROR-15- آینه-1975 آندری تارکوفسکی
- LADRI DI BICICIETTE-16- دزد دوچرخه–1948 ویتوریو دسیکا
- RED BEARD-17- ریش قرمز 1965-اکیرا کوراساوا
- THE DISCREET CHARM OF THE BOURGEOISIE-18-جذابیتهای پنهان بورژوازی-1973 کارگردان: لوئیس بونوئل
- 12ANGRY MEN-19- دوازده مرد خشمگین 1957- کارگردان سیدنی لومت
- ON THE WATER FRONT-20- در بارانداز 1955 –کارگردان: الیا کازان
- TAXI DRIVER-21- راننده تاکسی 1976- کارگردان: مارتین اسکورسیزی
- THE WHITE RIBBON-22-روبان سفید 2009– کارگردان میشائیل هانکه
- THE ALL PRESIDENTS MEN-23-همه مردان رئیس جمهور-1977 کارگردان آلن جی. پاکولا
- SALVATORE GIULIANO-24- سالواتوره جولیانا-1962- کارگردان: فرانچسکو روزی
- WAG THE DOG-25- سگ را بجنبان–1997 کارگردان: بری لیونسون
- MAN OF THE YEAR-26- مرد سال 2006– کارگردان بری لیونسون
- THE CONFORMIST-27- دنباله رو-برناردو برتولوچی 1970
- GOOD MORNING BABYLON-28-صبح به خیر بابل 1987– کارگردان: پائولو وویتوریو تاویانی
- THE IDES OF MARCH-29- نیمه ماه مارس 2011- کارگردان جورج کلونی
- APOCALYPSE NOW-30- اینک آخر زمان-1979 کارگردان:کاپولا
- THE SHOES OF THE FISHER MAN-31- کفشهای ماهیگیر 1968– کارگردان مایکل آندرسون
- GOYA S GHOSTS-32- روح گویا– 2006 کارگردان میلوش فورمن
- GOOD BYE LENIN-33- خداحافظ لنین–2003 کارگردان ولفگانگ بیکر
- FAHRENHEIT451-34-فارنهایت 451– 1966 کارگردان: فرانسوا ترفو
- THE PIANIST-35- پیانیست– 2002 کارگردان رومن پلانسکی
- Z-36-زد– 1969 کارگردان: گوستا گاورس
- MALAENA-37 –مالنا– –2001 کارگردان: جوزپه تورناتوره-
- THE KING S SPEECH-38-سخنرانی پادشاه 2010- کارگردان تام هوپر
- HAMLET-39-هملت-1990 کارگردان زفیرلی
- CONTEMPT-40 – تحقیر 1963–کارگردان ژان کوک گدار
- SHINDLER S LIST-41- فهرست شیندلر– کارگردان: استیون اسپیلبرگ
- IN A BETTER WORLD-42– در دنیایی بهتر– کارگردان سوسان بایر 2011
- VINCERE-43- پیروزی (زندگی موسولینی) کارکردان: مارکو بیلوکو
- J.EDGAR-44- جی ادگار 2012 کارگردان کلینت ایستوود
- DON QUIXOTE-45–دون کیشوت–کارگردان: اورسن ولز
- MAN FOR ALL SEASONS-46- مردی برای تمام فصول–1967-کارگردان: فرد زینه مان
- YOUNG MR. LINCOLN-47-لینکلن جوان -1940- کارگردان جان فورد
- THE STRIPED PAJAMAS-48- کودکی با بیژامه راه راه-2008 –مارک هرمن
- THE WIND THAT SHAKES THE BARLEY-49-بادی که کشتزار جو (علفزار) را تکان میدهد– 2006-کارگردان: کن لوچ
- THE NAME OF THE ROSE-50- به نام گل سرخ-1986-کارگردان: جان آناود
- Judgment AT NUREMBRG-51-محاکمه در نورنبرگ 1961-کارگردان: استنلی کریمر
- LE SILENCE DE LA MER-52-خاموشی دریا 1949-کارگردان: میلو یل
- GLOOMY SUNDAY-53- یکشنبه غم انگیز 2011- کارگردان: رالف شویل
- 54-A CLOCWORK ORANGE- پرتغال کوکی 1972- کارگردان: استنلی کوبریک
- 55-BEFORE THE REVOLTION –قبل از انقلاب– برناردو برتولوچی
- 56-BAARIA-باریا-2009- کارگردان :جوزپه تورناتوره
- 57-DR.STRANGELOVE- دکتر استرنج لاو– کارگردان: اسینلی کوبریک-1965
- 58-THE ASCENT-عروج 1977-کارگردان :لاریسا شییتکو
- 59-HITLER: THE RISE OF EVIL- هیتلر ظهور اهریمن 2003- کارگردان: کریستین دوگای